De geologie van Lissabon

Geologie en steden hebben een wat moeizame verhouding: in de stad is er vaak niet veel van te zien door een gebrek aan ontsluitingen, maar de invloed van de geologie op de stad is groot. Die invloed uit zich in scheppende zin, bijvoorbeeld als bron van bouwmaterialen of water, maar ook in vernietigende zin, bijvoorbeeld door aardbevingen en vulkaanuitbarstingen. Geologie schept ook gelegenheden, bijvoorbeeld door de geomorfologie die zich uit in de zeven heuvels van Rome, maar ook verwarring zoals bij de twee typen terrassen van Wenen: die van de horeca en die van de Donau. De Portugese hoofdstad Lissabon toont de verschillende aspecten van de relatie tussen geologie en stad in optima forma. De stad Lissabon is ontstaan op zeven, later elf heuvels op een pakket sedimenten uit het Boven-Krijt en Paleogeen, waarvan de eersten een bouwsteen leverden die tot in Brazilië en rondom Afrika is uitgevoerd. De warme bronnen van de bekende Moorse Alfama wijk faciliteerden het leven. De grote aardbeving van 1755 verwoeste grote delen van de stad maar spaarde veel van de Alfama-wijk. De stad kent naast verschillende, veelal kleine ontsluitingen in het centrum, ook maar liefst 18 beschermde geologische monumenten; de meeste bevinden zich in de wijken rond het toeristische centrum (Afb. 1, Tabel 1). Kijk bij een bezoek niet gek op als het ene monument fraai uitgelicht en van een bord met uitleg voorzien is, terwijl een ander onopvallend naast bouw- en sloopafval ligt. Behalve de 18 geologische monumenten zijn er meer kleine ontsluitingen in de stad. Voorbeelden zijn te vinden in de hoek van de Rua da Judiaria en de Arco do Rosario (Afb. 2), Rua de São Mamede nr. 14 en onder de 12e Moorse stadsmuur (Cerca Moura) direct onder het koor van de Igreja da Santa Luzia.