Ordovicische sponzen uit vast gesteente in Estland en bij St. Petersburg en hun relatie tot “onze” zwerfsteensponzen

Onderzoek kan soms jarenlang zonder resultaat blijven, om vervolgens plotseling in een stroomversnelling te raken. Al enkele tientallen jaren trachten we de herkomst van de ordovicische zwerfsteensponzen uit Oost-Nederland, Noord-Duitsland en van Gotland te achterhalen. In twee korte presentaties tijdens conferenties in Zweden (WOGOGOB, 2007) en Estland (7th Baltic Stratigraphical Conference, 2008) stelde ik “baksteenkalk” en zwerfsteensponzen in Duitsland en Nederland centraal. Aansluitend onderzoek in verzamelingen van de universiteitsmusea in Tallinn en Tartu (Estland) en in het Russisch Geologisch Onderzoek Instituut (VSEGEI) in St. Petersburg leverde enkele verrassingen op. Een verslag van een kleine stroomversnelling. In het Siljan-gebied in Zweden komen sporadisch ordovicische sponzen voor. Tot nu toe zijn echter zegge en schrijve drie exemplaren van de kosmopolitische Hindia sphaeroidalis uit dat gebied bekend. In Uppsala heb ik in 2004 de twee twijfelachtige zwerfsteensponzen onderzocht, die Wiman in 1907 van de oostkust van Zweden vermeldde. Uit Finland en van Öland zijn helemaal geen sponzen bekend. Het onderzoek naar de herkomst van ons materiaal concentreerde zich daarom steeds meer op Estland en de omgeving van St. Petersburg, vooral op grond van enkele publicaties waarin sponzen worden vermeld, zoals die van Eichwald uit 1840 en 1860 en Röömusoks uit 1970. De beschrijvingen van Eichwald zijn zeer beknopt en deels verouderd, terwijl Rõõmusoks slechts enkele sponzensoorten in uitgebreide faunalijsten vermeldt. Dat alles staat in schrille tegenstelling tot de inmiddels meer dan 50.000 gevonden sponzen, behorend tot tientallen soorten, uit de oude rivierafzettingen van de Eridanos. Voor meer details verwijs ik naar het algemene gedeelte van Staringia 9: Ordovicische Zwerfsteensponzen (Nederlandse Geologische Vereniging, 2001). Toch vormen deze oude publicaties een belangrijk aanknopingspunt, daar ze betrekking hebben op sponzen uit vast gesteente. Er worden geslachten en soorten genoemd die als zwerfsteen relatief algemeen voorkomen, zowel in Oost-Nederland, met name in het WWW-gebied (het gebied rond Wilsum, Wielen en Westerhaar), maar ook in de Lausitz, op Sylt en op Gotland. Voldoende reden voor een zoektocht naar sponzen in het Baltische gebied.