Reproductive behaviour of stingless bees: solitary gynes of Melipona favosa (Hymenoptera: Apidae, Meliponini) can penetrate existing nests

Voortplantingsgedrag van angelloze bijen: solitaire maagdelijke koninginnen van Melipona favosa (Hymenoptera: Apidae, Meliponini) kunnen bestaande nesten binnendringen. Angelloze bijen van het geslacht Melipona produceren grote aantallen jonge maagdelijke koninginnen ('gynes') die maar zelden tot vervanging van de moederkoningin of tot vestiging van een dochterkolonie kunnen komen. In een voorgaand onderzoek vonden wij dat 57% van deze maagdelijke koninginnen in staat was om de kolonie te verlaten en zo te ontsnappen aan werksteragressie. Het huidige onderzoek ondersteunt met waarnemingen aan uitvliegende maagdelijke koninginnen de hypothese dat deze nestverlatende bijen de mogelijkheid hebben om zich voort te planten. Eerder vonden we dat maagdelijke koninginnen op darrenverzamelplaatsen in grotere aantallen zijn waargenomen dan verwacht kon worden op grond van veronderstelde aantallen kolonies in de omgeving waar de koningin vervangen wordt of waar een zwerm wordt afgesplitst. Maagdelijke koninginnen zijn nu ook foeragerend waargenomen op bloemen en rondvliegend bij nesten op bijenstanden met angelloze bijen. Een sterke ondersteuning voor de hypothese dat maagdelijke koninginnen zich buiten het moedernest kunnen voortplanten wordt geleverd door de waarneming van maagdelijke koninginnen die bestaande nesten binnendringen. Door een experiment waarbij in kasten gehuisveste kolonies bij een darrenverzamelplaats werden geplaatst en vervolgens maagdelijke koninginnen werden losgelaten werd bevestigd dat maagdelijke koninginnen bestaande nesten opzoeken en hier naar binnen proberen te gaan. Wij concluderen dat de bestaande opvatting over de reproductieve betekenis van de tot voor kort als 'overbodige' grote aantallen maagdelijke koninginnen in Melipona-nesten moet worden bijgesteld. De haplodiploïdie van Hymenoptera, welke een buitengewoon grote verwantschap tussen vrouwelijke nakomelingen van de koningin oplevert, is de basis voor theorievorming over evolutie van typische gedragingen bij kolonievormende Hymenoptera. De opvallende maagdelijke koningin productie en het agressief gedrag van Melipona werksters kan nu ook vanuit deze theorie verklaard worden. De mogelijkheid van nestverlatende Melipona maagdelijke koninginnen om zich buiten het nest voort te planten, blijkt het belang voor de verspreiding van de genen van werksters te dienen (verhoogt de 'inclusive fitness' van werksters). Tot voor kort was er bekend dat koninginnen van hoog sociale bijen zich alleen konden voortplanten door zwermen en door vervanging van de oude koningin in het nest. Door deze resultaten is het duidelijk dat het geslacht Melipona een hiervan afwijkende voortplantingsstrategie bezit.