Oligocene deposits in the region North of Tongeren (Belgium), with the description of a new lithostratigraphical unit: the Atuatuca Formation

Een oost-west verlopend profiel van ongeveer 4 km lengte wordt beschreven. Het profiel doorsnijdt oligocene en kwartaire afzettingen direct ten noorden van Tongeren (provincie Limburg, België). Het omvat (zie fig. 1) de ontsluitingen Galgeberg en groeve Francart. Aangetroffen werden de Zanden van Neerrepen, Klei van Henis, Zanden en Mergels van Oude Biezen, Zanden van Berg en niet nader gedefinieerde kwartaire afzettingen. De afzettingen (fig. 2) hellen in westelijke richting, de helling wordt in het westelijk deel van het profiel eenmaal onderbroken door een breuk. De Klei van Henis en de Zanden en Mergels van Oude Biezen konden goed bestudeerd worden in de kleigroeve Francart en in een tijdelijke ontsluiting (bouwput) aan de Bilzerbaan te Tongeren (T 1, zie fig. 1). De molluskenfauna uit beide afzettingen wijst op een milieu met sterke schommelingen in het zoutgehalte (euryhalien). In dit milieu zijn beide afzettingen als onderdeel van één sedimentatiecyclus gesedimenteerd. In het onderzochte profiel vinden we (oudste afzetting onder) : – Afwisseling van klei- en zandafzettingen. Mollusken sterk wisselend, met vooral in de zandafzettingen zeer veel schelpen. In de kleilagen veel goed geconserveerde pollen. – Vette, harde klei, plaatselijk met mollusken, dikte ca. 3 m. Alleen het bovenste gedeelte met goed geconserveerde pollen. – Zand of kleiig zand, waarin vele geulen, duidend op getijdewerking. Plaatselijk met veel schelpen in de geulen, plaatselijk met kleibrokken. Tussen het zand kunnen kleibanden voorkomen, waarin geen pollen werd aangetroffen. Dikte maximaal 2 m. – Vette, harde klei, zonder pollen, met plaatselijk pyriet en gips en soms enkele mollusken, dikte tot ca. 5 m. Deze klei is vermoedelijk afgezet in een nagenoeg afgesloten kustmeer of lagune. De molluskenfauna’s zijn steeds individuenrijk, maar soortenarm. Voor deze gehele sedimentatie-cyclus wordt de naam Atuatuca Formatie ingevoerd, waarvan de Klei van Henis en de Zanden en Mergels van Oude Biezen “members” zijn. De grens tussen deze beide afzettingen wordt opnieuw gedefinieerd, waarbij alleen het onderste kleipakket tot de Klei van Henis wordt gerekend. De overige sedimenten behoren tot de Zanden en Mergels van Oude Biezen. De Atuatuca Formatie wordt van onder begrensd door de Zanden van Neerrepen. De bovengrens wordt gevormd door de Zanden van Berg, die de top van het pakket in wisselende mate geërodeerd hebben. Een schematisch overzicht (fig. 4a-b) geeft aan, hoe beginnend met de afzetting van de Henisklei de midden-oligocene sedimenten zich in het gebied ten noorden van Tongeren ontwikkeld hebben. Hierin werden tevens gegevens van eerdere publicaties (Van Hinsbergh et al., 1973; Cadée et al., 1976) verwerkt. De opvattingen van deze beide publicaties zijn hier en daar door nieuwe gegevens achterhaald.