Lapilli

De overgang van een leven in het water naar het land is zonder meer een van de meest dramatische veranderingen geweest in de geschiedenis van de gewervelde dieren. Het betekende een geheel nieuwe manier van ademhalen in combinatie met een compleet andere manier van voortbewegen. Paleontologen strijden over de vraag of de eerste pionier een longvis met kwastvinnen was, of juist een kwastvinnige met longen. En creationisten die nog altijd denken dat zonder het fossiel van de perfecte tussenvorm er geen bewijs voor evolutie is, spinnen er garen bij. Want dat perfecte fossiel is er niet. Wat we wel hebben is een heel scala aan vormen, een grote smeltkroes van primitievere en meer geavanceerde soorten, met nog echte vissen aan de ene kant van het spectrum, en de eerste echte amfibieën aan de andere kant. Dat spectrum is nu weer een beetje verder ingekleurd door een studie van Boisvert (lit. 1). Zij richt zich op een enigszins vergeten onderdeel van de eerste landpioniers: het bekken en de achterpoot. Als je bedenkt dat de voortbeweging van landdieren vooral uit de achterpoten komt, lijkt het raar dat ze een ondergeschikte rol speelden in de discussie. Maar de reden daarachter is heel simpel, er zijn gewoon veel minder fossielen. Dat heeft alles te maken met de constructie van de schedel en schouders van de voorouders van de amfibieën. Die vormen bij deze vissen een stevig geheel. De stevige borstvinnen, die in combinatie met de staart zorgen voor de zwembeweging, blijven daardoor regelmatig samen met de schedel bewaard. De veranderingen in dit deel van het skelet zijn uitvoerig bestudeerd. Om op het land uit de voeten te kunnen, was het in de eerste plaats belangrijk dat de schouder los kwam te staan van de schedel. Dat gebeurt doordat een aantal tussenliggende skeletelementen reduceren en uiteindelijk verdwijnen. In de vin vindt een herschikking van de botjes plaats. De elementen die we in het skelet van latere gewervelde dieren kennen als het opperarmbeen, het spaakbeen en de ellepijp komen op hun plaats te liggen. Maar wat gebeurde er in de tussentijd met de achterpoot?